„OD BLASZANEGO KUBKA I MISKI DO SZKLANKI I TALERZA” PRZEMIANY W DOMACH POMOCY SPOŁECZNEJ PO 1997 roku

fot.pixabay

 

Ciąg dalszy ze strony głównej              

                         W 1997 r., został dokonany przełom we wspieraniu ludzi potrzebujących pomocy, opieki i wsparcia, zaszło wiele zmian w funkcjonowaniu domów. Działające obecnie domy, osiągnęły standardy w zakresie bazy lokalowej oraz pracy z mieszkańcem. Co zostało potwierdzone uzyskaniem przez, każdy dom zezwolenia wojewody na działalność na czas nieokreślony i wpisaniu do rejestru wojewody. Domy, które nie osiągnęły obowiązujących standardów musiały ulec likwidacji.
                    A jak do tego doszło?   Prace przygotowawcze do funkcjonowania domów na poziomie standardu, określanego przez Ministra polityki społecznej rozpoczęły się już od 1997 roku. Rozwiązania ustawowe wprowadziły wówczas 10 letni okres, w którym organy prowadzące domy zostały zobowiązane do opracowania i realizacji programów naprawczych dla swoich placówek, jeśli nie funkcjonowały na poziomie określonego standardu.  Wówczas domy przystąpiły do bilansu i działań naprawczych.  Wiele z tych działań, większość domów podejmowała znacznie wcześniej, gdy standardy znajdowały się jeszcze w fazie projektu a nie normy prawnej. Standardy określają wymogi minimalne w zakresie warunków bytowych, jakie musi spełniać obiekt oraz zakres i sposób sprawowanej opieki oparty o indywidualny plan wspierania dla każdego mieszkańca. Muszą one uwzględniać w szczególności prawa podmiotowe jednostki takie jak godne i intymne traktowanie, zapewnienie wolności osobistej i bezpieczeństwa oraz poczucie intymności, na miarę możliwości psychofizycznych mieszkańca. Kwestią niezmiernie istotną w działaniach na rzecz poprawy, jakości świadczeń było właściwe zaplanowanie działań tak, aby poza płynnym harmonogramem prac modernizacyjno-adaptacyjnych można było wprowadzać zmiany w obszarze otoczenia społecznego domu, a więc usprawnianie, podnoszenie, jakości usług.    Realizacja programu naprawczego musiała gwarantować wdrażanie programu, tj. przestrzeganie podstawowych wartości takich jak: godność, intymność, niezależność, prawo dokonywania wyboru. 

                     Przestrzeganie tych praw przy konstruowaniu programów naprawczych, to nie tylko był wymóg standardu, ale również respektowanie praw i wolności obywatelskich gwarantowanych przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej oraz Konwencję praw człowieka. Wysoką wagę w określaniu misji i strategii domu w kontekście opracowywania programów naprawczych, koniecznych do osiągnięcia obowiązującego standardu, miało uczestnictwo w całym procesie mieszkańców i pracowników domów.   Od 1999 roku prowadzenie domów pomocy społecznej jest zadaniem własnym powiatu dofinansowywanym z pomocą budżetu państwa. Niektóre domy pomocy społecznej zostały przejęte przez samorządy powiatowe lub miasta na prawach powiatu, jako rozpoczęte nowe zadania inwestycyjne lub z rozpoczętymi inwestycjami w ramach programów naprawczych tych placówek, zgodnie z art.20 ust. 2 ówcześnie obowiązującej ustawy z dnia 29 listopada 1990 roku (Dz.U. z 1998 roku nr 64, poz. 414 z późn. zm.), a obecnie zgodnie z art. 55 ust. 1 i art. 152 ust.  ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz. U. nr 64, poz.593 z póz. zm.)

                    Domy pomocy społecznej, które osiągnęły obowiązujący standard usług są zobowiązane do jego utrzymania. Wszystkie domy obecnie uruchamiane muszą w chwili uruchamiania gwarantować zapewnienie obowiązujących standardów. Programy naprawcze bardzo często związane były z koniecznością podjęcia większych lub mniejszych zadań inwestycyjnych. Do dnia 15 listopada 2005 r. wymagany standard usług określało Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z dnia 15 września 2000 r. sprawie domów pomocy społecznej (Dz. U. Nr 82, poz. 929), które powstało na podstawie starej ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej, a Rozporządzenie ministra polityki społecznej z dnia 19 października 2005r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz. U. Nr 217,poz. 1837) wydane na podstawie nowej ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Standardem objęte są usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające, a w domach dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie- również potrzeby edukacyjne. Standard zróżnicowany jest w zależności od typu domu obejmuje także zatrudnienie odpowiedniej ilości pracowników socjalnych, zapewnienie kontaktu z psychologiem, a w domach dla osób przewlekle psychicznie chorych również z psychiatrą oraz odpowiedni wskaźnik zatrudnienia pracowników zespołu terapeutyczno – opiekuńczego. Przy ustalaniu wskaźników zatrudnienia pracowników zespołu terapeutyczno-opiekuńczego umożliwia się uwzględnianie wolontariuszy, stażystów, praktykantów oraz osób odbywających służbę zastępczą, pracujących bezpośrednio z mieszkańcami. Procent tych osób w stosunku do zatrudnionych pracowników zespołu ulegał zmianie. Wynosił 30% w roku 2017 uległ zmniejszeniu do 10%. W dalszym ciągu wskaźnik zatrudnienia budzi kontrowersje i emocje ze względu na różnice interpretacyjne, głownie dotyczące, jakich pracowników można ująć w wyliczaniu wskaźnika. Reforma administracyjna, przekazanie domów pomocy społecznej samorządom powiatowym odbyło się w trakcie prac w dochodzeniu do standardu i wiele placówek znalazło się, w trudnej sytuacji ograniczonego dostępu do środków finansowych, które mogłyby zostać przeznaczone na dochodzenie do standardów Wiele działań udało się wprowadzić do kontraktów wojewódzkich, co umożliwiało tym domom sprawne wdrażanie harmonogramu programu naprawczego a cześć domów realizowała programy systemem gospodarczym przy wydatnym wsparciu samorządów. Nie oznacza to jednak, że w sferze form i metod pracy nie muszą ciągle doskonalić swej pracy z mieszkańcem i poszerzaniem swej oferty usług.
                     Domy pomocy społecznej są placówkami przeznaczonymi dla osób, które nie kwalifikują się do leczenia szpitalnego, lecz z uwagi na podeszły wiek, schorzenia, warunki rodzinne, mieszkaniowe i materialne oraz sytuację życiową wymagają stałej opieki (A Świętochowska, 1994,s. 19) U ich podstaw organizacyjnych leżą następujące założenia: potrzeba zróżnicowania oraz możliwie maksymalne dostosowanie warunków i charakteru domu do sprawności i stanu zdrowia mieszkańców; systematycznie zmieniające się proporcje liczby miejsc w poszczególnych typach placówek w zależności od potrzeb społecznych oraz nadanie domom charakteru rodzinnego i prywatnego, aby podopieczni czuli się w nich jak najlepiej (A.A. Zych, 1999, s. 61.) Warto zauważyć, że domy pomocy społecznej czy też współcześnie działające domy opieki są specyficzną instytucją społeczną, cechującą się wyraźnym podporządkowaniem ludzkich zachowań, opartych na różnych ograniczeniach, charakterystycznych dla instytucji totalnych. Ten zasadniczy podział występujący w domach na „dwa światy”, z góry stawia mieszkańców w niekorzystnej sytuacji, sytuacji niemal pełnej zależności od pracowników, utrudniającym szanse na samorealizację i pełnoprawne uczestnictwo w życiu środowiska lokalnego. 

                      Realnym niebezpieczeństwem wieloletniego pobytu mieszkańca w domu jest zjawisko instytucjonalizacji. Ważnym, zatem zadaniem pracowników każdego domu, powinno być minimalizowanie skutków czy wręcz przeciwdziałanie tym niekorzystnym zjawiskom. Do niedawna domy pomocy społecznej w swoim funkcjonowaniu przypominały instytucję totalną. Stanowiły „świat zamknięty”, w którym nie dostrzegano odrębności płciowej, stąd też istniały i niestety nadal jeszcze, pokutują sztywne podziały na domy dla dziewcząt i chłopców a później dla kobiet i mężczyzn, chociaż powoli odchodzi się od nich, a poglądy głoszone przez przeciwników tych rozwiązań na szczęście nie potwierdzają się. Przemiany zarówno polityczne, gospodarcze jak też społeczne, jakie zaszły na początku lat dziewięćdziesiątych spowodowały przeobrażenia instytucjonalne w pomocy społecznej, a tym samym w domach pomocy społecznej. Skutkiem tego są przemiany w kierunku normalizacji warunków życia w domach pomocy społecznej, czyli przybliżenia ich w jak największym stopniu do warunków życia w środowisku domowym. Zmiany te są procesem i dokonują się cały czas, nie tylko po stronie rozwiązań formalno – prawnych, ale dokonują się również w świadomości pracowników zatrudnionych w domach pomocy społecznej, co pozwala na odchodzenie od modelu typowej instytucji totalnej 

               Czynnikami kształtującymi świadomość, bądź zmiany w dotychczasowym sposobie myślenia pracowników, są m. in. zmiana systemu rekrutacji i związanych z tym wymogów oraz oczekiwań stawianych potencjalnym pracownikom domu,  ponadto doskonalenie zawodowe i podnoszenie kwalifikacji (dokształcanie, uczestnictwo w kursach, szkoleniach, warsztatach, wymiana między placówkami w tym również zagranicznymi). Obowiązujące standardy podstawowych usług świadczonych przez domy zmieniły warunki życia na bardziej godne i porównywalne z domem rodzinnym. Życie ulega w sposób znaczący jakościowej przemianie. Coraz bardziej widoczny jest rozwój indywidualny wielu mieszkańców a życie nabrało innych barw i sensu. Na profesjonalistach, osobach związanych zawodowo a częstokroć i emocjonalnie wspierających naszych podopiecznych ciąży powinność za poszukiwanie najlepszych i najbardziej skutecznych rozwiązań. Miarą naszych czasów jest fakt, że obok tradycyjnych domów powstają i działają w naszym kraju domy opieki prowadzone w ramach działalności gospodarczej oraz rodzinne domy pomocy działające na podstawie ustawy. Wszystkie te domy łączy jedno, całodobowa pomoc osobom tego potrzebującym najczęściej niepełnosprawnym.

Bibliografia:

1.KAMIŃSKI T. 2008. Domy pomocy społecznej w procesie przemian. In. Opieka i pomoc społeczna wobec wyzwań współczesności. E d s.: W. WALC, B. SZLUZ, I. MARCZYKOWSKA. Rzeszów: UR. ISBN978-83-7338-376-0.
2.KAWCZYŃSKA – BUTRYM Z. 1998. Niepełnosprawność- specyfika pomocy społecznej. Katowice: Śląsk. ISBN 83-7164-116-8.
3.ŚWIĘTOCHOWSKA A. 1994. Wizja „Opieka – Wychowanie –Terapia” č.2. ISSN 1234-8244.
4.ZYCHA. A. Dom pomocy społecznej. In. Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej modelu domu pomocy społecznej. „i pracy socjalnej.
5.K. Wyrwicka, Osoby starsze w systemie pomocy społecznej, Praca Socjalna2003, nr 2.
6.D. Markowska, Dom – twierdza tożsamość, / W odpowiedzi na: / Dom we współczesnej Polsce, red. P. Łukasiewicz, A. Siciński, Wrocław 1992.
7.A.Mielczarek, Działalność kulturalno – oświatowa w domach pomocy społecznej dla osób starszych na przykładzie Domu Pomocy Społecznej” Na Skarpie” we Włocławku, / w: / Debiuty Naukowe WSHE , Włocławek1998.
8.Stanisław Walkiewicz P a k ó w k a PROJEKT „SPEŁNIONE MARZENIA” marzec 2004 r.
9.Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, Dz. U 2004, nr 64, poz. 593.
10.Ustawa z dnia 8 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej, Dz. U 2006,nr 249, poz. 1831.
11.Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej, Dz. U 2007,nr 48, poz. 320.
12.Rozporządzenia Ministra Pracy I Polityki Socjalnej, 1997,2000,2005, 2012 r  Dz. .U jak wyżej. 

  

-opracowanie
Marek Figiel