REALIZACJA IDEI SAMORZĄDNOŚCI MIESZKAŃCÓW

fot. Canva

 DZIAŁ METODYCZNY

PROPOZYCJE PRAKTYKA  

 

                     Rozwój idei samorządności w domu pomocy społecznej zależeć będzie od faktu, na ile   włączymy mieszkańców do podejmowania decyzji w zakresie funkcjonowania domu. Na ile inicjatywy mieszkańców mają odzwierciedlenie w pracy samego domu. Oczywiście nie podlegają dyskusji zagadnienia, które są uregulowane obowiązującymi nas przepisami. Rozwijanie idei samorządności wśród mieszkańców domu należy do dyrektora domu oraz wszystkich pracowników domu.  Jest jednocześnie realizacją zapisów Rozporządzenia ministra rodziny, pracy i polityki społecznej w sprawie domów pomocy społecznej. Można ją jednak rozwijać we wszystkich domach także działających na podstawie innych przepisów niż cytowane rozporządzenie. Bo naprawdę warto. W każdej zbiorowości  powinna funkcjonować samorządność.   Przepisy w tym względzie są bardzo ogólne. Zobowiązują dyrektora domu jedynie do tworzenia warunków rozwijania samorządności.  Zapisana w przepisach formuła daje dyrektorowi domu szerokie możliwości wspólnego współdziałania z mieszkańcami domu w zakresie kierowania domem. Oczywiście w przypadku, kiedy dyrektor akceptuje podmiotowość mieszkańców, kieruje domem w sposób demokratyczny. Ponieważ nie chodzi w tym przypadku o pozory samorządności, lecz na jej autentyczne działanie. Oczywiście wszystko zależy od możliwości psychofizycznych mieszkańców. Dlatego też formy i metody funkcjonowania samorządności w domu powinny być dostosowane do tych możliwości. Dlatego przepisy w tym względzie tak a nie inaczej formują powyższe zadanie.  Literatura fachowa z tego tematu w zakresie domów praktycznie nie istnieje.  W głównej mierze zakres, formy działania w tym zakresie zależą od większych lub mniejszych doświadczeń dyrektora oraz dostrzegania przez niego potrzeby włączenia do zarządzania placówką mieszkańców domu. Aby jednak formuła samorządności funkcjonowała autentycznie, zadaniem dyrektora jest przekonać do tego swoich pracowników. Bez nich nie da się tej idei rozwijać, ponieważ mogą wynikać konflikty na tym tle w zespole pracowniczym.  Nie da się, z wyjątkiem nazwy   organu samorządowego w domu, niczego ujednolicić. Różne są bowiem typy domów, a w zależności od nich, inne możliwości świadomego włączania mieszkańców do współdecydowania o funkcjonowaniu swego domu. Z całą odpowiedzialnością można stwierdzić, że możliwości w tym zakresie jest zawsze bardzo dużo. Dobrze trzeba jednak przemyśleć formy działania samorządu, aby dostrzec potencjał drzemiący w mieszkańcach domu. Sami musimy posiadać przeświadczenie, że łatwiej nam będzie kierować domem lub pewnymi obszarami jego działalności, kiedy włączymy do tego mieszkańców. Kiedy traktować będziemy mieszkańców domu jako partnerów w procesie kierowania domem. Jeśli będziemy pozbawieni tej świadomości, nasza działalność będzie bardzo sztuczna i fasadowa. Partnerskie traktowanie samorządu może przynieść wiele korzyści całej wspólnocie domu.

Dlaczego warto rozwijać samorząd mieszkańców?

             O tym czy warto rozwijać idę samorządności w domu nie przekona się nikt prędzej, jak tego nie spróbuje. Oczywiście nie da się wszystkiego zrobić od razu. Należy zwiększać w coraz większym stopniu udział mieszkańców w zarzadzaniu domem i rozwiazywaniu spraw mieszkańców, w zależności od postępów w tym zakresie. Dlaczego to warto w sposób autentyczny robić, biorąc pod uwagę własne doświadczenia z tego zakresu sformułowałem poniżej.

  1. Oferta i funkcjonowanie domu, będzie bardziej dostosowane do oczekiwań naszych mieszkańców.
  2. Takie podejście pozwoli nam na wypracowanie nowych pomysłów i rozwiązań w pracy domu, szczególne w zakresie pracy z mieszkańcem, na które pewnie sami byśmy nie wpadli.
  3. Zaangażowanie mieszkańców w współtworzenie oferty pozwoli na wzmocnienie ich więzi z domem, przestaną się czuć przedmiotem działań a poczują się podmiotem – przestaną być jedynie klientami. Partnerstwo wzmacnia ich więź i identyfikację z domem, co jest niezbędne w całym procesie adaptacji mieszkańca. Wzmocni się jednocześnie motywacja do korzystania z oferty domu i dalszego angażowania się w jego pracę.
  4. Włączenie mieszkańców do wspólnego podejmowania decyzji powinno wpłynąć na zmianę ich podejścia do mienia domu, przestaną postrzegać mienie jako „cudze” a zaczną traktować jak „własne”.
  5. Decyzje podjęte wspólnie z mieszkańcami mają znacznie silniejszy mandat i uzasadnienie od decyzji, które wprowadzamy odgórnie jednoosobowo lub w wąskim gronie.
  6. Wprowadzane mechanizmy demokratyczne wzmacniają u mieszkańców poczucie wpływu na

funkcjonowanie domu, usprawniają komunikację oraz ułatwiają osiąganie kompromisów, w poważnym stopniu mogą ograniczyć roszczeniowość wśród mieszkańców.

  1. Aktywizacja mieszkańców do działania w samorządzie, to doskonała forma aktywnego przeciwdziałania wszelkim przejawom postrzegania domu jako „instytucji totalnej”.
  2. Wszelkie akty prawne uchwalane przez samorząd dotyczące funkcjonowania mieszkańców mają większe poparcie od tych wprowadzanych decyzjami dyrektora.

Kiedy samorząd będzie autentyczny zgodny z naszymi oczekiwaniami?

                         Podstawowym warunkiem realizacji idei samorządności w naszym domu jest uświadomienie sobie oraz ogółowi pracowników domu autentycznej potrzeby realizacji tej idei.  Należy uświadomić sobie, że taka czy inna działalność samorządu zależy od określenia obszarów życia i funkcjonowania domu i przekazania ich do współrządzenia samorządowi. Bez przekazania kompetencji samorządowi, jasno sprecyzowanych w odpowiednim dokumencie dostępnym dla wszystkich mieszkańców i pracowników, bez liczenia się z opiniami tego organu, nie ma samorządu.

Przykłady działań, od których powinniśmy zacząć są następujące:

  1. Określenie obszarów funkcjonowania domu, które przekazujemy samorządowi do samodzielnego decydowania, współdecydowania oraz opiniowania.
  2. Opracowanie propozycji odpowiedniego dokumentu-procedury, która będzie regulował pracę samorządu mieszkańców w naszym domu zawierającą:

 – sposób wyłaniania kandydatów do organu samorządu mieszkańców, a wszystkim mieszkańcom możliwość wyboru i kandydowania do organu samorządu.

– okres trwania kadencji samorządu.

– sposoby i formy działania samorządu.

                  Wszelkie działania w tym zakresie muszą zostać poprzedzone szeroką akcją informacyjną wśród mieszkańców i pracowników domu. Szczególnie pracownicy domu powinni czuć potrzebę włączenia mieszkańców w szeroki nurt życia domu, nie powinni obawiać się, że samorząd mieszkańców stanie się głównie recenzentem ich pracy i zakłóci atmosferę w pracy. Jest to niebezpieczeństwo, ale tylko wtedy, kiedy w domu nie będą przestrzegane obowiązujące przepisy. Pracownicy powinni zdawać sobie sprawę, że realizacja idei samorządności to tak naprawdę realizacja praw mieszkańców w zakresie decydowania o swoim życiu w społeczności domu. Na realizację idei trzeba jednak pomysłu i odwagi. Ja zawsze ją posiadałem i nie bałem się trudnych wyzwań. Dlatego to co piszę poniżej to nie jest wytwór mej wyobraźni, ale sprawdzone w działaniu projekty. Aby jednak do nich przejść, zacytuję słowa Janusza Korczaka o samorządzie, co prawda wśród dzieci, ale są one do zastosowania w każdym środowisku i można je przenieść na grunt domu.

„Samorząd – to właśnie praca, żeby jednakowo dobrze działo się wszystkim, którzy razem pracują, uczą się i pół dnia razem spędzają, żeby jeden drugiego nie krzywdził, nie przeszkadzał, nie dokuczał nie wyśmiewał, a przeciwnie, żeby świadczył przysługi, pomagał, opiekował się i pilnował porządku.”

 „Instytucje” samorządowe domu

              Nie chcę snuć więcej teorii z tego zakresu przedstawiam poniżej sprawdzoną formę realizacji idei samorządności w domu. To jest moja propozycja i rozwiązanie autorskie moje i mojego zespołu pracowników domu, którym kierowałem. Nie da się jej jednak wprowadzać w fragmentach, poszczególne instytucje są od siebie zależne i się wzajemnie przenikają.

  1. Rzecznik praw mieszkańca

                Samorząd mieszkańców na terenie domu funkcjonuje głównie w obszarach dotyczących warunków życia mieszkańców, przestrzegania praw i obowiązków mieszkańców. Obszary te określa dyrektor domu wspólnie z mieszkańcami. W marę nabywania doświadczeń obszar ten może być poszerzany. Bardzo ważnym zagadnieniem jest przestrzeganie praw mieszkańca przez pracowników, współmieszkańców i wolontariuszy. Sprawdzoną, lecz niewymaganą przepisami prawa „instytucją” może być w tym względzie rzecznik praw mieszkańca domu. Rzecznikiem praw może być każdy pracownik domu, który zostanie wybrany przez mieszkańców domu w głosowaniu powszechnym. Będzie to zapewne zawsze pracownik obdarzony największym zaufaniem mieszkańców. Dyrektor domu w swej procedurze działania określa szczegółowe zasady funkcjonowania rzecznika. Rzecznik może sprawować opiekę nad radą mieszkańców oraz prowadzić zebrania społeczności mieszkańców domu. Dysponując mandatem z wyboru świetnie się do tego nadaje. Długoletnie doświadczenie w pracy z różnymi osobami sprawującymi funkcję rzecznika upewnia mnie w przekonaniu, że jest to niezwykle potrzebna funkcja pozwalająca wyeliminować naruszanie praw mieszkańca przez kogokolwiek, jak i ograniczyć do minimum konflikty i skargi mieszkańców. Rzecznik spełnia doskonałą rolę jako mediator w rozwiazywaniu konfliktów. Powiązanie działania i wyboru rzecznika z wyborami samorządu pozwala na podniesienie jego rangi i znaczenia. Ma to dla mieszkańców większe znaczenie niż gdyby wyznaczył go dyrektor.  

  1. Zebrania społeczności, rada mieszkańców -działanie organizacja, wybór 

            Samorząd mieszkańców domu stanowią wszyscy mieszkańcy domu. Najwyższą reprezentację samorządową na terenie domu stanowi zebranie społeczności domu.  W zebraniach społeczności domu uczestniczą wszyscy mieszkańcy domu, którym stan zdrowia na to pozwala.  Zebrania społeczności zwołuje rada mieszkańców, co najmniej raz na dwa miesiące. Do zadań zebrania społeczności domu należy uchwalanie i zatwierdzanie wszelkich dokumentów dotyczących funkcjonowania mieszkańców na terenie domu. Jakie to mogą być dokumenty? Wszelkiego rodzaju procedury, regulaminy, karty praw i obowiązków mieszkańców, zasady działania rady mieszkańców, zasady wyboru rady mieszkańców oraz rzecznika praw mieszkańca. Udział w zebraniach społeczności dyrektora domu pozwala na szybkie odniesienie się do wszystkich omawianych problemów i propozycji podczas zebrania. Jest to uproszczenie komunikacji, które może zapobiec przeinaczaniu faktów i nabrzmiewaniu problemów. Zebranie społeczności mieszkańców domu wyłania kandydatów do rady mieszkańców w przypadku, kiedy rada wybierana jest w głosowaniu powszechnym przez wszystkich mieszkańców domu. Jeśli regulamin działania społeczności na to pozwala, zebranie powołuje radę mieszkańców i dokonuje uzupełnienia jej składu. Społeczność mieszkańców domu może dokonywać wyboru kandydatów na sprawowanie funkcji rzecznika praw mieszkańca domu. Rzecznikiem praw mieszkańca może zostać wybrany każdy pracownik domu wskazany przez mieszkańców, który w głosowaniu powszechnym uzyskał największą liczbę głosów. Rada mieszkańców stanowi samorządową reprezentację mieszkańców, działa systematycznie wg własnego planu. Sprawozdania ze swej działalności składa na zebraniach społeczności domu, która udziela lub nie udziela jej absolutorium. 

Wybory samorządu mieszkańców 

           Nic bardziej nie podnosi wartości organu samorządowego w domu jak przekonanie, że ma się autentyczny wpływ na jego wybór.  A jeśli u zdecydowanej większości mieszkańców takowe przekonanie istnieje, to wartość i autentyczność wybranych przedstawicieli jest większa. Nie trzeba nic wielkiego wymyślać. Można przenieść demokratyczne wybory organów przedstawicielskich życia społecznego do naszego domu. Naprawdę nie należy się tego obawiać i warto spróbować. Z mego doświadczenia wiem, że warto, bo przynosi to pozytywne rezultaty dla działalności domu i współżycia społecznego. Mieszkańców domów należy przez cały czas przekonywać, że przekroczenie progu domu nic w ich życiu nie zmieniło i w dalszym ciągu mogą wypełniać swoje społeczne role. Jeśli im tylko zdrowie pozwala mogą coś czynić dla innych i włączyć się do budowy wspólnego domu. Działalność samorządową mieszkańców domu można potraktować jako swoistą terapię społeczną.  Dlatego też proponuję organizację kampanii wyborczej do rady mieszkańców z prawdziwego zdarzenia. Po upływie kadencji i udzieleniu absolutorium ustępującej radzie, na zebraniu społeczności domu podejmuje się uchwałę o przeprowadzeniu wyborów rady mieszkańców i rzecznika praw. Na zebraniu społeczności domu w głosowaniu jawnym wybierani są kandydaci do rady mieszkańców spośród mieszkańców domu i na rzecznika praw spośród pracowników domu. Oczywiście liczba kandydatów musi być większa od liczby miejsc. Potem, za zgodą kandydatów, mieszkańcy przygotowują plakaty wyborcze z umieszczeniem ich imion i ewentualnie zdjęć. Plakaty te muszą zostać rozwieszone, co najmniej 7 dni przed wyborami. Kandydaci mogą przeprowadzać własne spotkania wyborcze. Nad przebiegiem wyborów czuwa komisja wyborcza, wybrana na zebraniu społeczności, ona też przygotowuje karty do głosowania i urnę. W oznaczonym dniu komisja przechodzi przez wszystkie pokoje i zbiera głosy do urny. Na pierwszym po wyborach spotkaniu społeczności komisja ogłasza wyniki wyborów i skład rady mieszkańców oraz rzecznika praw mieszkańca.

Pozytywy szerokiej demokracji i samorządności w domu.

        Wszystko co robimy dla mieszkańców i razem z mieszkańcami daje nam nie tylko dużą satysfakcję oraz z   inne wymierne efekty w pracy domu. Jakie one są:

  1. Zmniejszenie ilości konfliktów wśród mieszkańców i na linii pracownik – mieszkaniec.
  2. Lepsza komunikacja dyrektora domu z mieszkańcami.
  3. Większa aktywizacja mieszkańców w zakresie rozwiazywania problemów domu.
  4. Eliminacja złych zjawisk w funkcjonowaniu domu, ze względu na fakt szybkiego ich identyfikowania.
  5. Zdecydowanie większe zaangażowanie mieszkańców w realizację oferty domu.
  6. Minimalizacja przejawów roszczeniowości wśród mieszkańców.

 Tym razem bez komentarza praktyka, ponieważ całość opracowania jest komentarzem.

Bibliografia:

M.Figiel -Samorząd Mieszkańców partnerem dyrektora, Dom Pomocy Społecznej, Magazyn Dyrektora Nr 4 lipiec-wrzesień 2019 Oficyna MM Poznań.

Opracowanie zawiera rozwiązania autorskie.
Marek Figiel