DZIAŁ METODYCZNY
PROPOZYCJE PRAKTYKA
W bardzo ogólny sposób cel i zadania zespołu terapeutyczno- opiekuńczego określa Rozporządzenie Ministra, Rodziny, Pracy i polityki społecznej – tekst jednolity z dnia 13 kwietnia 2018 roku, w sprawie domów pomocy społecznej. W Rozporządzeniu zapisano: dom funkcjonuje w sposób zapewniający właściwy zakres usług, zgodny ze standardami określonymi dla danego typu domu, w oparciu o indywidualne potrzeby mieszkańca domu.
– W celu określenia indywidualnych potrzeb mieszkańca domu oraz zakresu usług, o których mowa w ust. 1, dom powołuje zespoły terapeutyczno-opiekuńcze składające się w szczególności z pracowników domu, którzy bezpośrednio zajmują się wspieraniem mieszkańców.
-Do podstawowych zadań zespołów terapeutyczno-opiekuńczych należy opracowywanie indywidualnych planów wsparcia mieszkańców oraz wspólna z mieszkańcami domu ich realizacja.
Zatem w domu pomocy społecznej musi funkcjonować zespół terapeutyczno-opiekuńczy (ZTO), powołany zarządzeniem dyrektora domu, składający się ze specjalistów oraz pracowników pierwszego kontaktu, który swoją pracę opiera na woli i opinii mieszkańca, uwzględniając m. in. jego stopień aktywności, stan zdrowia. Stanowi on podstawę do opracowania jego indywidualnego planu wsparcia. W następujących zakresach :usług: bytowych, (tj. miejsca zamieszkania, wyżywienia, zapewnienia niezbędnej odzieży i obuwia, utrzymania czystości), usług: opiekuńczych (udzielanie pomocy mieszkańcowi w podstawowych czynnościach życiowych, pielęgnacja i niezbędna pomoc w załatwianiu spraw osobistych) oraz usług wspomagających (umożliwienie mieszkańcowi udziału w terapii zajęciowej, podnoszenie jego sprawności i aktywizowanie, umożliwienie zaspakajania potrzeb religijnych i kulturalnych).
Mieszkaniec powinien mieć zapewnione warunki do rozwoju samorządności, nawiązywania kontaktów z krewnymi i środowiskiem.
Główny jednak akcent postawiony jest na zaspakajanie indywidualnych potrzeb mieszkańca. W opracowywaniu indywidualnego planu wspierania ważny jest udział samego mieszkańca. Dlatego jeżeli jest to możliwe ze względu na stan jego zdrowia, powinien uczestniczyć w posiedzeniu zespołu, na którym jest omawiany. Jeżeli jego obecność jest nie możliwa reprezentuje go pracownik pierwszego kontaktu, jednak sprawozdanie z realizacji planu oraz wnioski powinien z mieszkańcem skonsultować. Planowanie swojego życia jest jedną z trudniejszych form terapii. Dobrze skonstruowany plan aktywizuje mieszkańca, rozbudza w nim pragnienia, jest motorem działań, sprawia, że czuje się on potrzebny. Rozporządzenie powyższe mówi, że w ramach Zespołów działają pracownicy pierwszego kontaktu. Obowiązkiem dyrektora domu jest przeszkolenie członków zespołu terapeutyczno – opiekuńczego raz na dwa lata, z zakresu kierunków pracy domu oraz praw mieszkańca. Jak wcześniej wspomniano w skład zespołu wchodzą pracownicy pierwszego kontaktu. Tematykę pracownika pierwszego kontaktu szczegółowo omówiono w innym linku wraz spod linkami, w których zawarto materiały pomocnicze do opisu mieszkańca i rozmowy z nim. Wiedza i przygotowanie fachowe pracowników pierwszego kontaktu jest jednym z warunków dobrej współpracy zespołu terapeutyczno – opiekuńczego. Właściwa komunikacja w zespole, a także umiejętność wsłuchania się w potrzeby mieszkańców są ważnym elementem zespołowej opieki. Dobre praktyki zespołowego działania powinny być wykorzystane, także na innych odcinkach pracy domu.
Organizacja zespołu terapeutyczno-opiekuńczego.
1.Zespołem terapeutyczno – opiekuńczym kieruje Kierownik Zespołu.
2.Kierownikiem zespołu o którym mowa w pkt. 1 jest Kierownik działu opiekuńczo – terapeutycznego lub inna osoba wymieniona w zarządzeniu dyrektora domu.
3.W skład Zespołu wchodzą następujący pracownicy domu:
a) pracownik pierwszego kontaktu lub adaptacyjny – reprezentujący mieszkańca,
b) Opiekun koordynujący –odpowiedzialny za wspólne metody pracy z mieszkańcem w danej sekcji, zespole itp.
c) pielęgniarka – odpowiedzialna za świadczenia pielęgnacyjne, jeśli nie jest pracownikiem pierwszego kontaktu,
d) pracownik socjalny – świadczący usługi socjalne,
e)psycholog – świadczący usługi psychologiczne, f)terapeuta zajęciowy– świadczący usługi terapeutyczne, g)Instruktor ds. kulturalno-oświatowych –odpowiedzialny za zaspakajanie potrzeb kulturalnych mieszkańców,
h) rehabilitant– zajmujący się kompleksową rehabilitacją,
i) dietetyczka – świadcząca usługi dietetyczne. – Dopuszcza się możliwość udziału w pracy zespołu osób zaproszonych przez kierownika zespołu lub mieszkańca np. członka rodziny, opiekuna prawnego, innego pracownika domu, lekarza rodzinnego, przyjaciela itp. Szczegółowo skład zespołu zostanie omówiony w zakładce na temat wskaźnika zatrudnienia w zespole terapeutyczno – opiekuńczym.
Zespół terapeutyczno – opiekuńczy spotyka się według ustalonego harmonogramu oraz w miarę potrzeby. Może się spotkać w pokoju mieszkańca, jeżeli zachodzi takowa potrzeba, z inicjatywy własnej za przyzwoleniem mieszkańca lub na prośbę mieszkańca. Pod warunkiem, że zachowana zostanie dyskrecja przy omawianiu problemów mieszkańca, szczególnie w pokoju wieloosobowym.
1.Do zadań zespołu terapeutyczno – opiekuńczego należy:
-w okresie adaptacji mieszkańca:
a) zatwierdzanie planu adaptacji mieszkańca i wyznaczanie osób odpowiedzialnych za jego realizację, z pracownikiem adaptacyjnym włącznie,
b) monitorowanie realizacji planu adaptacji mieszkańca i dokonywanie w nim zmian,
c) podejmowanie decyzji o zamknięciu okresu adaptacji na uzasadniony wniosek pracownika adaptacyjnego i przejściu mieszkańca na indywidualny plan wsparcia.
-po okresie adaptacji mieszkańca:
a) opracowanie i realizacja planu wsparcia mieszkańca,
b) uzgodnienie tego planu z mieszkańcem, jeżeli to jest możliwe,
c)wyznaczenie osób odpowiedzialnych za realizację planu,
d)kontrola i ocena stopnia realizacji planu,
e) modyfikacja planu w sytuacji koniecznej.
- Powyższe zadania zespół realizuje między innymi poprzez:
a)aktywne uczestnictwo w przyjmowaniu nowych mieszkańców,
b)rozpoznawanie i zaspakajanie potrzeb mieszkańców uwzględnieniem ich stanu zdrowia, osobowości i zainteresowań,
c)pomoc w pokonywaniu przez mieszkańców trudności w czynnościach samoobsługowych,
d)pomaganie mieszkańcom w rozwiązywaniu ich problemów.
e)organizowanie zajęć terapeutycznych z uwzględnieniem indywidualnych możliwości i zainteresowań mieszkańców.
f)pomoc w utrzymaniu kontaktu z rodziną mieszkańca,
g)współudział w tworzeniu grup samopomocy wśród mieszkańców domu, h)respektowanie praw mieszkańca do decydowania o własnych poczynaniach zgodnie z indywidualnymi możliwościami,
i)wsparcie w trudnych sytuacjach życiowych, j)kształtowanie właściwych zachowań i postaw w stosunkach interpersonalnych w życiu codziennym Mieszkańców, k)poszanowanie godności ludzkiej, l)zapobieganie konfliktom a w razie występowania łagodzenia ich,
Do obowiązków członków zespołu należy:
a)uczestniczenie w posiedzeniach zespołu, b)przygotowanie się na spotkanie Zespołu, szczególnie w zakresie przygotowania diagnozy potrzeb mieszkańca, c)realizacja przydzielonych zadań, d)prowadzenie na bieżąco odpowiedniej dokumentacji, e)współpraca z pozostałymi członkami zespołu, f)uczestniczenie w organizowanych szkoleniach, g)posługiwanie się informacjami uzyskanymi podczas spotkań zespołu tylko do realizacji Indywidualnego planu wsparcia mieszkańca i do wypełniania obowiązków służbowych, zgodnie Kartą Etyki oraz Ustawą o ochronie danych osobowych, szczególnie danych wrażliwych.
Zespół zostaje powołany celu określenia potrzeb każdego, mieszkańca, dlatego też skupmy się, na samym terminie potrzeba. Co to takiego jest?
Potrzeby – są to, wg Słownika Języka Polskiego, “okoliczności zmuszające do postąpienia tak, a nie inaczej, odczuwanie braku czegoś. Od chwili narodzin odczuwamy różne potrzeby i ten brak “czegoś” towarzyszy ludziom aż do śmierci”. Nic więc dziwnego, iż wielu naukowców zajęło się tą problematyką, tworząc własne definicje i klasyfikacje potrzeb. Według N. Camerona jest to “stan nieustabilizowanej lub zaburzonej równowagi w zachowaniu się organizmu przejawiający się zwykle jako nasilająca się lub przedłużająca czynność i napięcie”. K. Goldstein określa potrzebę jako “stan pewnego niedoboru, który osobnik stara się uzupełnić”. Inną, ciekawą definicję podaje D.W. Mac. Kinnon : “potrzeba jest to napięcie wewnątrz organizmu, które prowadzi do organizowania pola działania organizmu odpowiednio do pewnych podniet lub celów i pobudza aktywność skierowaną na ich osiągnięcie”. Według Z. Freuda,” wszystkie potrzeby człowieka wynikają z jego popędów -libido” i metamorfoz, jakim te poglądy ulegają. Socjolog W. J. Thomas wyróżnił cztery zasadnicze potrzeby człowieka:
1. potrzebę bezpieczeństwa;
2. potrzebę uznania;
3. potrzebę przyjaźni;
4. potrzebę nowych doświadczeń.
5. Najbardziej znana jest hierarchiczna teoria potrzeb A. Maslowa, twórcy psychologii humanistycznej. Według niego potrzeby są dane człowiekowi z przyrodzenia i tworzą hierarchię, w której zaspokojenie potrzeb podstawowych jest warunkiem zaspokojenia potrzeb nadrzędnych. Na tej zasadzie stworzył on tak zwaną “piramidę potrzeb” -Potrzeby samorealizacji -Potrzeby uznania i szacunku -Potrzeby miłości i przynależności -Potrzeby bezpieczeństwa -Potrzeby biologiczne Bliżej potrzebami zajmiemy się w zakładce. “Potrzeby mieszkańca”, w tej chwili zdefiniowaliśmy je dla potrzeb omawiania zespołu. Aby dalej zdefiniować zadania zespołu, którego pracownicy tworzą plany wspierania, należałoby też przybliżyć co to znaczy “wspieranie człowieka”.
Co to znaczy wspierać? „Nie dawaj głodnemu ryb. Daj mu wędkę. I naucz jej używać. Zastanów się…Przypomnij sobie trudną sytuację ze swojego życia, w której uzyskałeś od kogoś emocjonalne wsparcie”. Zapisz wszystko, co odbierałeś jako wspierające w zachowaniu tej osoby: Warto wiedzieć, że…ze względu na wiele stereotypowych przekonań na temat wspierania emocjonalnego musimy rozróżnić wsparcie w rozumieniu potocznym od wsparcia w rozumieniu profesjonalnym (odwołującym się do dorobku psychologii stosowanej i doświadczeń osób zajmujących się zawodowo udzielaniem pomocy psychologicznej). Aby podkreślić różnicę między stereotypowym i profesjonalnym podejściem do psychicznego wspierania, używamy odpowiednio sformułowań: wsparcie psychiczne i wsparcie psychologiczne. Słowo pomoc można odczytać jako zwrócenie się do kogoś „po moc”, siłę. Istotą wspierania, dawania pomocy jest więc wyposażanie drugiej osoby w zdolność do samodzielnego radzenia sobie z trudnościami, przeciwnościami i problemami oraz przygotowanie jej do samodzielnego zmagania się z naturalnymi trudami życia. Pomóż mieszkańcowi zrozumieć samego siebie. Zrozumienie siebie jest aktem nie tylko intelektualnym, ale także emocjonalnym. Zastanów się…Przypomnij sobie, co w czasach, gdy byłeś uczniem, najbardziej pomogło Ci w zrozumieniu samego siebie? — Twoich emocji, zachowań, myśli o sobie.
Warto wiedzieć, że…mieszkaniec lepiej może zrozumieć sam siebie, jeśli: • odzwierciedlisz jego przeżycia, • udzielisz mu informacji zwrotnej, • pomożesz mu przeanalizować jego sukcesy i porażki, tak aby mógł z nich wyciągnąć wnioski na przyszłość. Znajduj pozytywne konotacje we wszystkim tkwi dobro. Trzeba je tylko umieć dostrzec i wydobyć. Zastanów się…Jakie etykietki przyczepiano Tobie, gdy byłeś uczniem? Warto wiedzieć, że…bardzo często przykleja się mieszkańcom, pracownikom rozmaite etykietki. Robią to zarówno współmieszkańcy i współpracownicy. Mieszkańcy mają tendencję do identyfikowania się z tymi etykietkami, tzn. zaczynają myśleć o sobie zgodnie z treścią etykietki, a co za tym idzie — także zgodnie z nią postępować. Jedną z prostszych metod zwalczania zjawiska utrwalonych etykietek jest ich przewartościowanie — znalezienie ich pozytywnej konotacji. Na przykład wskazywanie, że ktoś, kogo nazywa się leniem, często po prostu potrafi zadbać o własny odpoczynek; ktoś, o kim mówi się, płaczka, jest po prostu wrażliwą osobą; fizyczny słabeusz często wybiera siłę umysłu lub charakteru. Także w sytuacjach, gdy mieszkaniec przekroczył zasady życia społecznego, zamiast całkowicie go potępiać, można próbować znaleźć pozytywną konotację jego zachowania, np.: Domyślam się, że pan to zrobił, żeby zaimponować współmieszkańcom. Mieć uznanie współmieszkańców to naprawdę ważna sprawa. Pomyślmy, jak mógłby je zdobyć winny sposób. Cechy wspierającego pracownika. Zaufanie do mieszkańców, wejście z nimi w osobiste kontakty, dopuszczenie do udziału podejmowaniu decyzji. Danie im swobody działania — wszystkie te elementy systemu społecznego nowego typu wywołują u tradycyjnych pracowników niesłychanie duże poczucie zagrożenia. Zastanów się…Gdybyś mógł cofnąć czas i ponownie stać się uczniem mógłby śmieć wymarzonego wychowawcę — jaką byłby osobą? Warto wiedzieć, że…Pracownik domu wspierający mieszkańca powinien charakteryzować się określonymi osobistymi cechami i postawami. Poniżej przedstawiam najważniejsze z nich.
• OTWARTOŚĆ to gotowość do nawiązania kontaktu z mieszkańcem, bliskiego spotkania z nim i z ważnymi dla niego sprawami, wysłuchania wszystkiego, z czym przychodzi;
• EMPATIA, czyli gotowość do rozumienia przeżyć i odczuć mieszkańca, wrażliwość i współodczuwanie;
• AUTENTYCZNOŚĆ — świadomość siebie (swoich uczuć, myśli, zamiarów itp.) i pozostawanie w zgodzie ze sobą , szczerość;
• BEZWARUNKOWO POZYTYWNE NASTAWIENIE do mieszkańca, czyli wiara w jego naturalny pozytywny potencjał i rozwojowe możliwości, które mogą być uruchomione między innymi dzięki procesowi wsparcia i tworzeniu atmosfery szacunku;.
TOLERANCJA — uznanie szeroko rozumianej odmienności każdego mieszkańca, przejawiające się w szacunku dla różnych form samookreślenia się, posiadania preferencji i wartości różnych od naszych, własnego sposobu emocjonalnego przeżywania świata, tempa rozwoju osobistego
• SAMODZIELNOŚĆ – rozumiana tutaj jako gotowość do towarzyszenia mieszkańcowi w przeżywanych przez niego — czasem bardzo trudnych — emocji, zdolność do ich przyjęcia i pewna odporność, nie pozwalająca im ulegać. Tyle teorii, która może bliżej pozwoli nam zrozumieć drugiego człowieka, dla którego tworzymy plan adaptacji, wspierania. No właśnie plan adaptacji. O tym planie rozporządzenie nic nie mówi, ale jest on potrzebny. Plan ten tworzymy, aby określić na podstawie zdobytej wiedzy podczas wizyty pracownika socjalnego w miejscu jego ostatniego zamieszkania. Dobrze by było, gdyby w tej wizycie uczestniczył także psycholog domu. Im więcej przyszły mieszkaniec pozna osób, które będą z nim pracowały tym, będzie miał mniej obaw i niepokoju wewnętrznego przed przekroczeniem progów domu.
Dla zespołu wizyta i poznanie przyjmowanego mieszkańca w jego środowisku zamieszkania ma kolosalne znaczenie, można wcześniej poznać jego zwyczaje, hobby, umiejętności, oraz niekiedy rodzinę i bliskich przyjaciół. Jest to doskonała okazja do wzajemnego poznania. Gorzej, kiedy przed przyjściem do domu, mieszkańca odwiedzamy w szpitalu lub Zakładzie Opiekuńczo- Leczniczym. Wówczas niewiele się dowiemy, wszystko zależy od możliwości psychofizycznych mieszkańca. Wiedza zdobyta podczas tego spotkania oraz podczas pierwszego spotkania przy kawie lub herbatce na terenie domu, może stanowić podstawę do stworzenia planu adaptacji. Niezbędnym elementem planu adaptacji jest przydzielenie nowemu mieszkańcowi przewodnika i opiekuna, tak niezbędnego w tych pierwszych trudnych dniach spośród pracowników domu. Nie jest on wymagany, przepisami prawa, bo o nim nie mówią nic, ale z praktyki wiem, że jest on wręcz niezbędny. Ja go nazywam pracownikiem adaptacyjnym. Ten właśnie pracownik, przewodnik jest odpowiedzialny przed zespołem za prawidłowe przeprowadzenie procesu adaptacyjnego. O adaptacji mieszkańca piszę w innej zakładce. Jak często zespół powinien omawiać mieszkańca. W okresie adaptacji praktycznie zawsze wtedy, kiedy zaistnieje takowa potrzeba aż do zakończenia okresu adaptacji. Mieszkańca zaadaptowanego mającego plan wsparcia nie rzadziej jak raz na sześć miesięcy. Ale, także na każde życzenie mieszkańca lub pracownika pierwszego kontaktu, jeśli zajdzie takowa potrzeba. Należy podkreślić,
iż zespół terapeutyczno-opiekuńczy stanowi doskonały element Kontroli Zarządczej procesu wspierania, opieki i pielęgnacji konkretnego mieszkańca a tym samym w swej pracy kontroli tej sfery działania domu. Poniżej zamieszczam przykładową dokumentację, mieszkańca, prowadzoną przez pracownika adaptacyjnego i pierwszego kontaktu, dla potrzeb Zespołu.
Bibliografia:
1.Aronson E. Wilson T., Akert R.,1997, Psychologia społeczna. Serce i umysł, Poznań.
2.Blau P. M. 1992, Wymiana nagród społecznych, (w:)M. Kempny, J. Szmatka (red.),Współczesne teorie wymiany społecznej, Warszawa.
3.Jaworowska–Obłój Z., Skuza B.,1986, Pojęcie wsparcia społecznego i jego funkcjew badaniach naukowych, „Przegląd Psychologiczny”, t. XXXIX, nr 4.1997,Spirala Życzliwości: od wsparcia do samodzielności, „Auxilium Socjale”, nr 1. 4.Sęk H. Cieślak R. 2005, Wsparcie społeczne, stres i zdrowie, Warszawa.
5.Synak B.,(red.), 2002, Polska starość, Gdańsk.
6.Sztompka P.,2002, Socjologia, Warszawa.1994,
7.Sytuacja psychospołeczna osób starszych pozbawionych oparcia w rodzinie, Zeszyty Problemowe Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego”, nr 4, t. 2, Łódź.
8. Pekman R J Daydson (red), Natura emocji Podstawowe zagadnienia Gdańsk 1998, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
9. A Freud Ego i mechanizmy obronne Warszawa 1997 PWN
10.H Grzegołowska – Klarkowska Mechanizmy obronne osobowości Warszawa 1986 PWN
11.T. Garstka, J. Marszałek, Nauczyciel na starcie, CODN, Warszawa 2000.
Komentarz praktyka
Zespół terapeutyczno -opiekuńczy stanowi „fundament” funkcjonowania całego domu. Pracownicy domu, szczególnie adaptacyjni oraz pierwszego kontaktu to „cegiełki” z których się stawia mury domu. Jak fundament słaby i cegiełki wybrakowane to na pewno dom runie. Katastrofa „budowlana” w pracy z człowiekiem słabym, niepełnosprawnym, pokrzywdzonym przez los nie jest dobrym rozwiązaniem. A jednak spotykałem się w swej pracy zespołami powołanymi tylko aby kontrola nie miała zastrzeżeń, bo wszystko wykonywali kierownicy z pracownikami socjalnymi a pracownicy pierwszego kontaktu byli tylko na papierze. Jednak źle się działo w tych domach. Niezadowoleni mieszkańcy, ciągłe skargi, konflikty wśród pracowników. Na słabych fundamentach nie zbuduje się nigdy prawdziwego, przyjaznego pozbawionego przejawów instytucji totalnej domu. Dlatego warto a by w domu funkcjonował zaangażowany zespół terapeutyczno opiekuńczy, autentyczni przeszkoleni pracownicy pierwszego kontaktu, aktywny zaangażowany samorząd mieszkańców. Aby społeczność domu złożona z mieszkańców i pracowników domu spotykała się regularnie. Jako doświadczony praktyk powiem, że warto tak robić. Przyjazny dla mieszkańców i pracowników dom jest w zasięgu naszych rąk i warto wyciągnąć po niego nasze dłonie. Wiem, że warto. Wiedza i przygotowanie fachowe pracowników pierwszego kontaktu jest jednym z warunków dobrej współpracy Zespołu terapeutyczno – opiekuńczego. Właściwa komunikacja w zespole, a także umiejętność wsłuchania się w potrzeby mieszkańców są ważnym elementem zespołowej opieki. Dobre praktyki zespołowego działania powinny być wykorzystane, także na innych odcinkach pracy domu.
Przykładowy schemat procedury zespołu terapeutyczno-opiekuńczego
( format PDF)
